Kolorem zielonym oznaczono ujezd bielski, niebieskim – dorohobuski, różowym – rosławski, żółtym – smoleński. Na wschód od ujezdu rosławskiego znajdował się jeszcze ujezd sierpejski oddany Moskowii po 1634 roku.
Data powołania do życia powiatu smoleńskiego nie jest dokładnie znana, ale sąd grodzki w Smoleńsku zaczął funkcjonować w listopadzie 1623 roku, już w lutym 1624 roku jako sędzia grodzki występuje Jan Abrahamowicz Pasek z Gosławic. Można więc przyjąć, że podstawowa funkcja powiatu, jaką był cywilny wymiar sprawiedliwości, zaistniała na przełomie 1623/1624 roku. Jednak innych urzędników ziemskich mianowano już wcześniej; podsędkiem smoleńskim został 21 czerwca 1622 roku Hieronim Ciechanowicz, pisarzem ziemskim 2 marca 1622 Mikołaj Woroniec vel Woronicz, a mierniczym smoleńskim już od 12 maja 1621 roku był Adam Zaręba vel Zaremba itd.
Równolegle funkcjonowała administracja królewiczowska, a niektórzy obywatele chlubili się urzędami kapitanów bielskich, dorohobuskich, newelskich i siebieskich (Newel i Siebież zostały w 1638 roku włączone do woj. połockiego), rosławskich, sierpejskich (po 1634 roku Sierpejsk utracono na rzecz Moskowii) smoleńskich (urząd ten wygasł chyba dopiero w 1652 roku). Więcej o urzędach czytaj w Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy. tomm IV. Ziemia smoleńska i województwo smoleńskie XIV-XVIII wiek, Warszawa 2003, wyd. DIG.
Po panowaniu moskiewskim odziedziczono na smoleńszczyźnie podział administracyjny na tak zwane ujezdy (po polsku „trakty”), takie jak:
Trzeba też brać pod uwagę, że do roku 1633 w skład powiatu smoleńskiego wchodziły odległe enklawy: ujezd newelski (Newel) oraz ujezd siebieski (Siebież) a także ujezd krasnohorodzki (Krasnohorodek), które jednak w 1638 roku zostały przyłączone do województwa połockiego. Także na mocy postanowień Traktatu Polanowskiego z 1634 roku Rzeczpospolita utraciła na rzecz Moskowii ujezd sierpejski, który tym samym odpadł od powiatu smoleńskiego.
Podana wyżej schematyczna mapka powstała w wyniku moich żmudnych badań nad granicami poszczególnych włości (stanów). Ich granice oznaczyłem cienką czerwoną linią. Nie zawsze te granice są pewne, zresztą co jakiś czas odkrywam błędy w moich – zdawałoby się już ostatecznych – ustaleniach. Nie są też do końca pewne niektóre odcinki granicy z Moskowią. Terytoria o niepewnej przynależności pozostawiłem z kolorem tła.
==============================
Zbieram środki na druk Księgi Zaręby w formie książkowej. Zwracam się do Państwa z apelem o udział w „zrzutce” ogłoszonej na portalu zrzutka.pl. Proszę o jak najszersze rozpropagowanie tego apelu wśród krewnych, przyjaciół i znajomych.
Jakub Brodacki
