Kliknięcie na obrazek przeniesie Cię do portalu chomikuj.pl, gdzie znajduje się mapa w pełni czytelna.
Terytorium to nie występuje w Księdze Zaręby, dlatego warto się nad nim pochylić. Składało się ono co najmniej z czterech włości: bułanickiej, pacyńskiej, wietliczyńskiej i woroncowskiej, przy czym włość pacyńska i woroncowska odpadła w wyniku delimitacji po pokoju polanowskim w 1634 roku (więcej o tym patrz Godziszewski). W przypadku tych ostatnich włości łatwo zidentyfikować pochodzenie nazw. Woroncowska pochodzi od rzeki Woroncowki i znajduje się w dolnej i środkowej części jej dorzecza; pacyńska – od sioła Pacyń. W sprawie pozostałych dwóch włości sprawa jest dość zabawna. Otóż ich nazwy pochodzą od nazwisk wójtów, z których jeden nazywał się Karponawicz Bułaniec, a drugi Iwan Iwanowicz Wietlica (podobnie rzecz ujmuje Prochorow, s. 9). Granice tych włości nie są pewne, oparłem je na mapie rosyjskiej badaczki Francuzowej opisującej stan rzeczy z II połowy XVII wieku.
Prezentowany poniżej spis majątków powstał w oparciu o Dzieło Władymira Prochorowa, Metrykę Litewską (ML), Rejestr podymnego z 1650 (wyd. Rachuby) jak również spis pospolitego ruszenia z 1654 roku. Mapa oparta jest na dwuwiorstówce. Ze względu na to, że ostatnio nie cierpię na nadmiar wolnego czasu, zrezygnowałem z opisu majątków bezpośrednio na mapie. Jednak stosunkowo łatwy podział terytorialny ujezdu ułatwi to zadanie każdemu zainteresowanemu. Zachęcam do lektury i uwag krytycznych.
Jednocześnie chciałem przypomnieć, że aktualnie gromadzę środki na druk Księgi Zaręby za pośrednictwem portalu zrzutka.pl.
Jakub Brodacki
SPIS MAJĄTKÓW UJEZDU ROSŁAWSKIEGO
WŁOŚĆ BUŁANIECKA
BABICE I
Dn. 29.01.1625 r. syn bojarski Jerzy Hiszpanowicz otrzymuje 4 włóki w Pustoszy Babickiej (Бабичи), z placem w zamku rosławskim i z ogrodem na posadzie zasługi: żołnierz Źródło: ML 101 k. 112v..
Dn. 07.05.1634 r. Andrzej Janowicz otrzymuje w ujeździe dorohobuskim dobra po bezpotomnie zeszłym Janie Zubrickim derewienkę Wuście nad rzeką Wużą, a w starostwie rosławskim derewienkę nazwaną Babicze (Бабичи, Pustosz Babicka?) nad rzeką Babką (Бабка) po bezpotomnie zeszłym Marcinie Kisielewskim. Być może ten właśnie majątek miał w swoim ręku Stanisław Brzozowski, podając w wykazie podymnego posiadanie 1 dymu zasługi: „za żywota świętej pamięci KJM Pana Ojca naszego w różnych ekspeditiach wojennych a mianowicie wołoskiej i inflanckiej oddawał, tudzież też poglądając na znaczne straty, które podczas blisko przeszłej od Nieprzyjaciela Moskwicina w państwa nasze inkursjej poniósł, a na ostatek i na to, że syna swego Fiedora Janowicza na usłudze Rzptej w teraźniejszym oblężeniu smoleńskim postradał” Źródło: ML 108 k. 141v..
BABICE II
Dn. 25.06.1636 r. Ihnat Marcinowicz Ludohoski otrzymuje zatwiedzenie dóbr Babickie (włók 4), po swoim wyjściu z więzienia moskiewskiego. Dobra te posiadał jego zmarły ojciec Marcin Olchwierowicz Ledohoski. Majątek ten dzierżył nadal 21.03.1650 r. (Rejestr podymnego wyd. Rachuba, s. 122) i w 1654 (Spis pospolitego ruszenia). Źródło: ML 108 k. 515.
BABICE III
Dn. 10.01.1621 r. Pierwusz Sawieliew otrzymuje derewnie Timofieja (Тимофея), Babickowo (Бабицкого). Źródło: ML 097 k. 47v.
BOŁOTÓW
Dn. 13.04.1650 r. Włodzimierz Dadźbóg Kamiński chorąży mścisławski z Piotrem Władysławem dzierżawca brahiński zeznali, że posiadają Bołotów (Балотовка). Źródło: Rejestr Podymnego wyd. Rachuby s. 72.
CZARNUSZKOWICZE
Dn. 11.11.1633 r. Jan Zienkiewicz, Ułas Szczonowicz, Daniel Malinowski, Iwan Kalinowski i Marcin Sołohub otrzymują zatwierdzenie listu komisarskiego z 1629 roku na pustosz Czarnuszkowicze (Черное), także Lewonowi Zienkiewiczowi pustosz Romancowa (Раманцова) obapół rzeczki Łopowki (Лоповка), Dzietkowa, z placami i ogrodami w Rosławiu. Czarnuszkowszczynę Sozonowicz z Zienkiewiczem dzierżyli jeszcze 31.03.1650 (Rejestr podymnego wyd. Rachuba, s. 148, 163). Źródło: ML 110 k. 261.
Dn. 23.11.1633 r. Jamol i Prokop Harbuzowie otrzymują zatwierdzenie listu komisarskiego z 1629 roku na Pustosz Czernuszkowicze (Czarnuszkowicze, Черное) po włók 4 na koń jeden. Miejscowość Czarnuszkowicze ma swojego klona we włości wietliczyńskiej (Чермушки). Zasługi: „stateczność, wiarę przerzeczonych Harbuzów zwłaszcza w tej ekspeditiej naszej do Moskwy doznawszy”. Źródło: ML 110 k. 263v.
HORŁOWA SŁOBODA
Dn.0.03.1635 r. Moskwicin Mikołaj Słobodczyk Nieczajewicz otrzymuje swą ojcowiznę Horłową Słobodę (Горлова), Komarki i Kucharowo (Кухарева), która „przez niektórych osób na ten czas pod niebytność jego rozebraną”. Król „przywraca” mu te majętności „jako jego własne”. Znać, że restytucja się powiodła, bo żona Nieczajewicza wyszła powtórnie za Aleksandra Rejnholda Połubińskiego i wspólnie z nim 17.03 zeznała, że dzierży Komorkowo (Rejestr podymnego, wyd. Rachuby, s. 137). Zasługi: „za żywota świątobliwej pamięci króla JMP Ojca i Dobrodzieja naszego w małych i młodych leciech swoich przez urodzonego Lamparta Sierakowskiego dworzanina naszego starosty kopanickiego i przez tegoż będąc wyćwiczonym wprzód w wierze świętej katolickiej w dobrych obyczajach i w nich dotychczas statecznie perseverując, zawsze życzliwe i wierne swe służby nam i Rzptej, tak podczas ekspeditiej pruskiej, jako i szczęśliwej naszej elektiej służąc na poczcie swym wespół z panem swym oświadczał i oświadczać nie przestaje”. Źródło: ML 108 k. 405. Więcej o Lamparcie Sierakowskim będzie w kolejnym wpisie.
Dn. 25.11.1635 r. Jan Parczewski otrzymuje konfirmację listu komisarskiego na Horłową Słobodę (Горлова) nad rzeczką Woronicą (Вороница) „na samej granicy moskiewskiej”, włók 18. Źródło: ML 108 k. 455v.
Dn. 18.08.1636 r. Paweł Murawiec Pokociński Prykot otrzymuje zatwierdzenie listu komisarskiego z dn. 22.06.1629 na Słobodę Horłowa (Горлова) nad rzeczką Woronitą (Woronica, Вороница) w sieliszczu zwanym Subocińskie, Lipowski (Липовское), Ostrowie Moszna, na włók 8. Horłową Murawiec posiadał jeszcze 4.04.1650, dym żyły jeden (Rejestr podymnego wyd. Rachuba s. 128). Wątpliwości budzi wpis do Rejestru podymnego z 31.03.1650, w którym również Jan Tworowski ogłasza się właścicielem majątku Horłowa Słoboda, podając dymów żyłych 4, słobodskich 2 (s. 156). Niewykluczone, że majątek miał dwóch właścicieli. Zasługi: „w różnych ekspeditiach wojennych za świętej pamięci KJM P Ojca naszego z niemałym uszczerbkiem substantiej jego wiernie i życzliwie oddawane, tudzież za przyczyną PP Rad i urzędników naszych”. Źródło: ML 108 k. 538v.
Dn. 6.03.1637 r. Kaduk dla Jana Kamińskiego podczaszego mścisławskiego na dobra po plebejach Iwanie Horbaczu, Danile Tarasowiczu Malinowskim, Tymofieju Sołohubie i Pawle Murawcu Przykocińskim, z których każdy miał włók 8, razem włók 32, nad rzeką Woronicą w słobodzie Horłowa (Горлова). Jakoby „będąc prostego stanu ludźmi” trzymali te dobra prawem lennym, zażywając swobód, wolności i prerogatyw szlacheckich. Kamieńskiemu nie udało się oskubać Murawców, którzy dzierżyli Horłową jeszcze 4.04.1650 (patrz wyżej). Zasługi: Źródło: ML 108 k. 568v.
HOROCHOWA
Dn. 15.03.1636 r. Treść przywileju nieco mętna, ale wnioskować można, że mylnie uznano Jana Paszkiewicza za zdrajcę i dobra nadano Janowi Bereśniewiczowi. Chodziło o dobra Kniaziowo przy paszni (folwarku) Horochowa (Горохово). Po wyjaśnieniu pomyłki, dobra przywrócono Paszkiewiczowi. zasługi: Źródło: ML 108 k. 471v.
KUZMOWA
Dn. 21.03.1650 r. Maciej Rudak zeznał, że posiada majętność Kuzmowa (Kuzinowa, Кузмина), dym jeden. Źródło: Rejestr Podymnego wyd. Rachuby s. 144.
KWASOWA
Dn. 23.03.1650 r. Krystyna Dmitrowiczówna Aleksandrowa Mrowińska zeznała, że posiada majątek Kwasowa (Квасова), dym żyły 1. Źródło: Rejestr Podymnego wyd. Rachuby s. 128.
ŁADYZYN
Dn. 17.09.1633 r. Panowie Krzysztof, Andrzej i Aleksander Żarnow (Żaryn) otrzymują słobodyszcze Masłowo, Podoszuki, wieś Ładazyno (Ładyzyn, Ладижино) po zdrajcach: niejakim Smolskim, Żurawinowo po Janie Sawościckim. W rejestrze podymnego z 1650 r. ujawnili się Józef i Aleksander „Żarniowie”, deklarując posiadanie majętności Słobodziszcze i Lutowin (zapewne zniekształcona nazwa Ładazyna), dymów żyłych 4, słobodczyków 3 (Rejestr podymnego wyd. Rachuba, s. 163). Zasługi: „w różnych ekspeditiach wojennych oddawane tak i teraz na ekspediciej moskiewskiej oddawają”. Źródło: ML 110 k. 171v.
Dn. 28.09.1633 r. Krzysztof, Andrzej i Aleksander Żaryn otrzymują po zdrajcach słobodyszcze Masłowo (po Doszukach), wieś Ładazyno (Ладижино) po Smolskim, Alutawinowo (Алтовиново) (po Janie Sawościskim), „na równe trzy części w podział dali i konferowali”. Źródło: ML 110 k. 187v.
Widać tu sprzeczność, bo dn. 12.03.1636 r. Jarosz Smolski otrzymuje zatwierdzenie listu komisarskiego na dobra Ładyzyn (Ładazyno, Ладижино) włók 8. Dzierżył je jeszcze 21.03.1650, dymów żyłych 4, słobodczyków 3 (Rejestr podymnego, wyd. Rachuba, s. 147). Zasługi: „podczas blisko przeszłej ekspeditiej moskiewskiej do więzienia będąc wziętym, wszytkiej majętności swej postradał, i listów komisarskich”. Źródło: ML 108 k. 470.
NIEŚCIEROWSKA
Dn. 30.10.1633 r. Parfien Wolchromiejowicz Pinczkowski („Piaczkowski”?) otrzymuje pustosz Niescierowską (Нестерово?) nad rzeką Rohawcą i Łohowatką przy siele Sibniewo z ogrodem w Rosławiu. Źródło: ML 110 k. 211.
OWSIANKI
Dn. 23.10.1633 r. Marcin, Jędrzej i Tymofiej Domaszni otrzymują zatwierdzenie listu komisarskiego z roku 1629 na pustosz Owsianki (Owsianiki, Авсяники) oraz dodatkowo Pustosz Kazanowską (Казанова) po zdrajcy Nikiporze Horbunie nad rzeczką Łopowką (Лоповка) i pustosz Dziemiankową (Демянкова) z dawna zaległe nad rzeczką Woronicą (Вороница). Dobra Owsianiki Marcin dzierżył nadal w roku 1650 (rejestr podymnego wyd. Rachuba s. 101). Wg Godziszewskiego Dziemiankowo po przeprowadzeniu rozgraniczenia znalazło się po stronie moskiewskiej. Zasługi: ekspedycja moskiewska. Źródło: ML 110 k. 221v.
PIERYNKA
Dn. 29.01.1625 r. Synowie bojarscy Kondrat i Wasyl Woronkowowie otrzymują dobra, które dzierżyli za czasów moskiewskich, sioło Pierin (Peryna, Перенка) nad rzeką Pieriną (Peranka, Перенка), włók 12. Źródło: ML 101 k. 101.
Dn. 12.06.1636 r. Wasyl Worąk otrzymuje na derewni Pierynce (Peryna, Перенка) obapół rzeczki Pierynki (Peranka, Перенка) włók 6 po bezpotomnie zmarłym bracie Kondracie. Zasługi: „będąc na zamku rosławskim zarówno z inszymi obywatelami tamejszymi mężnie i odważnie na wycieczkach stawiąc, gdzie i do więzienia się dostawszy, i tam czas niemały w nim trwając, znowu się do swej części, którą na tejże derewni trzyma zwrócił”. Źródło: ML 108 k. 510.
Dn. 25.09.1633 r. Michał Pierzkowski otrzymuje dobra Peryny (Перенка) i Pletynki (Плетки) z obu stron rzeczki Peranki (Перенка) i rzeczki Łopowki (Лоповка) aż do rzeki Ostry po zdrajcach: Wasiliju i Kondracie Woronkowie (Worąk, „ludzie z narodu moskiewskiego”), Piotrze Wolskim i Kondracie Ludohoski („popowie narodu państwa naszego”). Być może ten majątek posiadali Jan i Dawid Buszkowscy zeznając 12.03.1650 r. w spisie podymnego, że mają dymów osiadłych 4, słobodczyka jednego. Zasługi: „podczas nagłego od tego nieprzyjaciela Moskwicina za nastąpieniem niebezpieczeństwa, mając kilkadziesiąt swym własnym kosztem pieszego człowieka wiernie i pracowicie oddawał i oddawać nie przestaje”. Źródło: ML 110 k. 175.
PLETENI
Dn. 3.04.1636 r. Kondrat Olifierowicz Ludohoski otrzymuje zatwierdzenie przywileju Zygmunta III na sieliszcze Pleteni (Pletynka, Плетки). Przywilej zaginął, gdy Olifierowicza wzięli do niewoli Moskale. Źródło: ML 108 k. 472v.
Dn. 24.03.1650 r. tenże Kondrat Ludohoski zeznał, że posiada majętność Plecieniewa, dymów żyłych 2, słobodczyków 2. Źródło: Rejestr Podymnego wyd. Rachuby s. 122.
PODOPRZYŚWIETOWO
Dn. 19.10.1639 r. Konsens dla Jana, Stefana i Piotra Janowiczów i Aleksandra Tymofiejewicza Ciechanowskich na przekazanie pustoszy Popowka (Popowszczyzna) nad rzeczką Babką i miejscowości Podoprzyświętowo (Podoprzyświerowo?, Подобрисветово) nad rzeczką Dziedzielowką oraz plac z ogrodem w Rosławiu na rzecz Harasima i Tymofieja Podłuckich. Majątek ograniczyli komisarze. Podoprzyświętowo w rejestrze podymnego wykazał jako swój Hryhory Domaszni (21.03, wyd. Rachuby, s. 101), zaś Popowszczyznę – Harasim (s. 136). Źródło: ML 108 k. 677.
Dn. 26.10.1633 r. Jan Ciechanowski otrzymuje zatwierdzenie listu komisarskiego z 1629 roku na pustosz Popowkę (Попелевшина) nad rzeczką Babką (Бабка) i nad rzeczką Dziedzielowką (Деделовка), Podoprzyświetowo (Podoprzyświerowo?, Подобрисветово), z placem i ogrodem w Rosławiu. Zasługi: „stateczność, wiarę… zwłaszcza w tej ekspeticji naszej do Moskwy”. Źródło: ML 110 k. 222v.
SAŁOWO
Dn. 17.09.1633 r. Jan Kulesza otrzymuje miejscowości Sałowo (Салова) i Ciupin (Тюпина), które dzierżył na podstawie listu rewizorskiego. Źródło: ML 110 k. 172.
Dn. 16.07.1634 r. Bohdan Kocieł otrzymuje daninę po Janie Kuleszy, wsie Sałowo (Салово) i Ciupin (Тюпина), a po … Oleku także Sałowo. Sałowo dzierżył jeszcze 26.03.1650 (Rejestr podymnego wyd. Rachuba, s. 115), a w spisie pospolitego ruszenia z 1654 roku widnieje Jerzy Kocioł. Zasługi Bohdana: „za żywota świętej pamieci KJM Pana Ojca naszego w różnych ekspeditiach wojennych, a osobliwie inflanckich mężnie i odważnie za dostojeństwo pańskie i całość Rzptej piersiami swemi zastawiając, tak zawsze jako się dobremu Ojczyzny synowi i odważnemu godziło żołnierzowi, gdzie nie tylko znaczną substantiej swej stratę, ale i na zdrowiu przy szkodliwych postrzałach nieuleczone odniósł okaleczenie, jak i za szczęśliwego panowania naszego, za nastąpieniem wiarołomnego nieprzyjaciela Moskwicina na państwa nasze, nie mogąc się sam do wojsk naszych przez ułomność swoją stawić, synów swoich na teraźniejszą ekspeditią, nie poglądając na splądrowanie od tegoż nieprzyjaciela substantiej swojej wyprawić nie omieszkał, a sam na zamku mścisławskim spólnie z drugiemi obywatelami ostawszy, tąż ochotą, wiarą i życzliwością z wrodzonego ku nam afektu swego oddawał”. Źródło: ML 108 k. 224v.
SZEMBIELEWO
Dn. 29.01.1625 r. Adam Wojniłowicz z żoną i pasierbem otrzymują 12 włók przy siele Szenbeliewo (Szembielowo, Шенбелева) w zamian za posiadłość w siele Czasniki (Чашники), którą władała wcześniej żona. Zasługi: Źródło: ML 101 k. 106.
Dn. 24.09.1633 r. Jan Haraburda otrzymuje dobra Szembelowo (Szembielowo, Шенбелева) po zdrajcy Adamie Woyniłowiczu. Majątek ten dzierżył nadal 21.03.1650 (Rejestr podymnego wyd. Rachuby s. 108). Zasługi: „wierne służby jego w przeszłych ekspeditiach wojennych oddawane i teraźniejszej moskiewskiej pod chorągwią urodzonego Jana Makarskiego rotmistrza naszego oddawając, tak na zabranie dóbr ruchomych przez nieprzyjaciela Moskwicina”. Źródło: ML 110 k. 178.
SZYŁOWO
Dn. 29.01.1625 r. Kozacy dońscy na służbie zamkowej kozackiej Ihnat Komarycz i Zachar Fiedorowicz otrzymują daniny. Komarycz – pustosz Słahowoszczy (4 włóki), a Fiedorowicz przy siele Szyłowo (Szyłow Poczynek?) 9 włók. Źródło: ML 101 k. 104.
Dn. 4.10.1633 r. Mikołaj Reszkowski otrzymuje po trzech Moskalach (zdrajcach) Zacharym Szyłow Poczynek (Шилы?), po Łukijanie Klejen Pustoszkę, także po Janie Ozobickim Ozobciki Małe. Zasługi: „w różnych ekspeditiach wojennych a mianowicie w tej teraźniejszej moskiewskiej pod chorągwią urodzonego Jana Makarskiego z niemałym uszczerbkiem zdrowia i dostatków swoich oddawał i oddawać nie przestaje”. Źródło: ML 110 k. 202v.
ŚWIRIDOWSZCZYZNA
Dn. 23.09.1633 r. Jan Makarski otrzymuje dobra po Jenucie Komaryckim, Oleksieju Illiczu Mołczanu, Zachariaszu Fiedorowiczu, a mianowicie Świdorowszczyznę (sic! Świridowszczyzna, Свиридовщина), Białą Słobodkę (Белое) i plac w Rosławiu „i inne jakożkolwiek nazwane, gdziekolwiek będące, uti post perduelles, którzy się podczas teraźniejszej ekspeditiej moskiewskiej do nieprzyjaciela zaprzedali”. Dobra te w Rejestrze podymnego 12.04.1650 zeznała Zuzanna Kosakowska Janowa Makarska jako swoje – dymów żyłych 9, słobodczyków 5 (s. 124). Była w ich posiadaniu jeszcze w 1654 (Spis pospolitego ruszenia). Zasługi: „tak za żywota SP KJMP Ojca naszego w różnych ekspedycjach wojennych oddawał, jako i za szczęśliwego panowania naszego w teraźniejszej ekspeditiej moskiewskiej mając rotę swoja oddawać nie przestaje”. Źródło: ML 110 k. 170.
WIACHOR
Dn. 4.03.1650 r. zeznała, że posiada majętność Wiachor (Вихири), dymów żyłych 4, ogrodników 9 „co z wymłocku żyją” i jednego słobodczyka. W spisie pospolitego ruszenia z 1654 roku figuruje Wawrzyniec Ostankiewicz (Ostackiewicz). Źródło: Rejestr Podymnego wyd. Rachuby s. 133.
WNUKOWICZE
Dn. 4.08.1634 r. Ostafian Bykowski otrzymuje włók pięćdziesiąt w derewniach Wnukowicze (Внуковичи), Juriewo (Юрева), Nowosiółki (Новоселъки). Zasługi: „za żywota świętej pamięci KJM Zygmunta trzeciego Pana Ojca i Dobrodzieja naszego w różnych wojennych ekspeditiach, a osobliwie teraźniejszej moskiewskiej będąc po wszytek czas ścisłego od nieprzyjaciela Moskwicina w murach smoleńskich oblężenia z niemałym uszczerbkiem substantiej i odwagą zdrowia swego, krew za dostojeństwo nasze a całość Ojczyzny hojnie przelewając, szwanki w potrzebach ponosząc i statecznie jako prawy a miłujący syn Ojczyzny pod chorągwią wielmożnego wojewody smoleńskiego na zamku smoleńskim perseverując oświadczał i dotychczas oświadczać nie przestaje”. Źródło: ML 108 k. 273.
WŁOŚĆ WIETLICZYŃSKA
DURYZYNO
Dn. 5.04.1634 r. Jan Wypyski otrzymuje derewnię Duryzyno (Дарожиловка?) nad rzeczką Kiruzowką, Bacharowo (Бахаровка) nad Krynicą, Michuny nad Kołodnią (Колодня) „i inne między temi derewniami leżące” włók 250 zasługi: brak opisu zasług w przywileju Źródło: ML 108 k. 130v.
HORBONOWSKA
Dn. 9.02.1634 r. Hieronim Jezierski otrzymuje dobra po zdrajcach, kozakach Iwanie Łukanu – pustosz Horbonowska, po Aleksjeju Opanasowiczu – Szumiacka (Шумичка), i po Andrzeju Dubiacie pustosz Knihowiczy. Zasługi: „w różnych wojennych ekspeditiach osobliwie teraźniejszej moskiewskiej całą wiarą i życzliwościa oświadczane”. Źródło: ML 110 k. 324.
KOPCIOWA
Dn. 18.08.1636 r. Jerzy Hiszpanowicz otrzymuje zatwierdzenie listu komisarskiego z 20.06.1629 na 8 włók na pustoszy Kopciowa (Коптева), sieliszczu przy rzece Kopciowie oraz 10 morgów nad rzeką Ostrą i „uroczyszczu od góry Susdołowy w wierch Ostra do przewoza szybniewskiego [Шибнева] na sianożęć wymierzonych”. Majątek wymierzył mu Jan Bohdanowicz Dobrosielski mierniczy smoleński. Majątek 31.03. 1650 podał jako swój Iwan Korolko, z 6 dymami żyłymi (Rejestr podymnego wyd. Rachuba, s. 116). Zasługi: „wyszedłszy z więzienia moskiewskiego do którego na zamku rosławskim podczas blisko przeszłej ekspedity moskiewskiej przez nas szczęśliwie skończonej wzięty był… my mając wzgląd na służby pomienionego Jerzego Hiszpanowicza w różnych wojennych ekspeditiach wiernie i życzliwie oddawane…”. Źródło: ML 108 k. 537v.
KUCHAROWO
Dn. 20.09.1633 r. Siemion Rykow otrzymuje dobra po odeszłym bracie swym Janie, w Poszewiczach włók sześć, Janie Ulanickim i Trochinie Podłuskim „od nieprzyjaciela pobitych” pustosz Komarki włók 8, a po Hrehorym Miłszynu „jako zdrajcy”, Leśniki (Лесники) nazwane włók 6. Zasługi: „za żywota SP KJM P Ojca naszego w wołoskiej, inflanckiej ekspeditiej mężnie i przystojnie oddawał, tak za szczęśliwego panowania naszego podczas teraźniejszej ekspeditiej moskiewskiej pod chorągwią urodzonego Adama Pawłowicza rotmistrza naszego kozackiego oddawał”. Źródło: ML 110 k. 182v. Rychło okazało się jednak, że Podłuscy walczą o swoje, patrz niżej.
Dn. 22.10.1633 r. Andrzej i Harasim Podłuscy otrzymują zatwierdzenie listu komisarskiego z 1629 roku na pustosz Komarki nad rzeczką Staniowną (Stanowna, Становка) i pustosz Kucharowo (Kucharzowo, Кухарева) z placem w Rosławiu. Źródło: ML 110 k. 223.
Dn. 4.01.1634 r. Jan Bereśniewicz otrzymuje dobra po zdrajcach: Bojarowkę po Aleksandrze Wilkockim, Liśniki (Leśniki, Лесники) po Chryszy Milszynie, którzy „do nieprzyjaciela Moskwicina z żoną i dziećmi przedali” oraz Horochowkę po Janie Paszkiewiczu (zeszłym bezpotomnie). Zasługi: „jako SP KJM P Ojcu naszemu w różnych ekspedytiach wojennych oddawane tak za szczęśliwego panowania naszego na teraźniejszej moskiewskiej przy boku naszym pod chorągwią husarską urodzonego Pawła Sapiehy rotmistrza naszego z niemałym dostatków jego uszczerbkiem, mężnie i odważnie za dostojeństwo nasze i całości Rzptej oddające”. Źródło: ML 110 k. 311v.
Kucharowo 15.04 podawał jako swoje Aleksander Kozłowski (Rejestr podymnego wyd. Rachuba, s. 118).
Pozorny brak związków między wymienionymi wyżej majątkami natychmiast objaśnia mapa, co raz jeszcze potwierdza, że z przywilejami nadającymi majątki nie sposób pracować bez map.
MASŁOWO
Dn. 11.07.1633 r. Paweł Jezierski otrzymuje dobra po „niejakimś zdrajcy do dyspozycji naszej przypadłe, to jest po [okienko] Masłowie moskalu pustosz Masłowo (Масловка), Horodziszcze. Zasługi: „po wszystek czas teraźniejszej ekspeditiej moskiewskiej służąc pod chorągwią urodzonego Jana Madarskiego dobrze wszędzie stawał i zdrowie swoje ochotnie [okienko]”. Przywilej wspomina także o tym, że Moskale pod jego nieobecność zabrali mu małżonkę i dzieci. Źródło: ML 110 k. 131.
PŁOSKOWO
Dn. 12.11.1633 r. Krzysztof Żaba otrzymuje derewnie Płoskowa (Плосково) i pustosz Porzecze po zdrajcy Andrzeju Masłow. Zasługi: „ w różnych ekspeditiach wojennych wiernie i życzliwie z uszczerbkiem zdrowia i dostatków swych świętej pamięci KJM Panu Ojcu naszemu i Rzptej oddawał, tak za szczęśliwego panowania naszego, na teraźniejszej ekspedycji moskiewskiej i wprzód będąc na zamku witebskim rotmistrzem pieszym przez czas niemały, gdzie na różne narażając się niebezpieczeństwa odważnie przeciwko nieprzyjacielowi wypadał i więźniów przywodził, teraz także przy boku naszym służąc pod chorągwią urodzonego Hrehorego Mirskiego, w różnych utarczkach, tak jako się dobremu Ojczyzny synowi i żołnierzowi godziło, mężnie stawał”. Źródło: ML 108 k. 49.
POŁSZYNO
Dn. 29.01.1625 r. Synowie bojarscy Fiedor i Szaweł Połozowowie otrzymują dobra, które mieli za czasów moskiewskich, siółko Połszyno (Полушкина?) nad rzeczką Dunką, w starych granicach. Źródło: ML 101 k. 105.
Dn. 11.09.1633 r. Mikołaj Kocioł otrzymuje derewnie Pałszyno (Połszyno, Pałyszyno, Pałszyno Полушкина), dwór w Rosławiu „i inne wszystkie dobra ich gdziekolwiek imieniem nazwane” po Drażynie i Sawelu Położow, do tego pustosz Kopciowska (Kopciowo, Коптева) i derewnię Kozłowska (Козлова). Własność tę podaje też rejestr podymnego pod datą 23.03.1650 (s. 80 w wyd. Rachuby), jednak Kopciowem władał Piotr Ciechanowski (s. 97) lub Aleksander Ilinicz (pod datą 2.04, s. 110). Z kolei spis pospolitego ruszenia z 1654 roku nadal podaje Kocioła jako właściciela. Zasługi: „w różnych sobie poruczonych sprawach oddawał i w teraźniejszej ekspeditiej moskiewskiej, będąc przy boku naszym oddawać nie przestaje”. Źródło: ML 110 k. 183 i k. 185 (powtórzenie).
RZEZAŃCOWO
Dn. 14.08.1634 r. Konfirmacja dóbr nadanych przez Zygmunta III dla Мacieja Wiesiołowskiego. Jest to pustosz Rzezańcowo (Старая Резанова). Zasługi: „jeszcze za żywota S. pamięci KJM Pana Ojca Naszego w różnych ekspeditiach wojennych pierwszej moskiewskiej i inflanckiej mężnie i odważnie oddawał, ale i nam samym służąc pod chorągwią naszą na Smoleńsku w teraźniejszej ekspeditiej moskiewskiej dość godnie z niemałym uszczerbkiem substantiej swej oddawać nie zaniechał”. Źródło: ML 108 k. 270v.
Dn. 29.03.1638 r. Jan Łukomski i Halszka Łastowska Wiesiołowska (wdowa po Macieju Wiesiołowskim sędzi ziemskim smoleńskim otrzymują prawem lennym dobra, które Halszka dzierżyła dożywotnio. Są to dobra: uroczyszcze Hniewkowo (Гневково) w „starostwie” rosławskim nad rzeką Ostrem i Dobrą, z dwoma placami w zamku rosławskim i z ogrodami na posadzie. Także derewnia Rzezanowo (Rzezańcowo, Старая Резанова) nad rzeką Słobodką (Слоботка) w ujeździe rosławskim (ML podaje błędnie, że w stanie iwanowskim). Derewnia Borsukowo (Барсуки) i pustosz Żukowicze nad rzeką Ostrem i rzeką Stromecią. Ponadto w stanie berezańskim nad rzeką Stołbną na Kozyrowie włók 16, dwie pustosze Symiezyszcze włók 8 na zbudowanie folwarku oraz dwa place w Smoleńsku „ze wszystkiemi inszemi pustoszami i przyległościami”. Również w stanie małachowskim uroczyszcze Nazimkowo, Żubrowne, Żelkowo i Wachowo nad rzeką Wierchą i Małochwą. Hniewkowo od 12.01.1644 dzierżył Hieronim Ciechanowicz, co zeznał 6.04 w rejestrze podymnego (wyd. Rachuba s. 74; także patrz Spis pospolitego ruszenia 1654). Rzezańcowo natomiast posiadał wojewoda witebski Paweł Sapieha (tamże, s. 66). Zasługi Łukomskiego: „w różnych wojennych ekspeditiach ile się kroć ich zdarzało zawsze jednostajnie całą wiarą i życzliwością, z niemałym uszczerbkiem tak zdrowia, jako i ubogiej swojej substantiej oddawał, i teraz za podanemi okazjami oddawać nie przestaje”. Źródło: ML 108 k. 603.
WIERESZCZAWICZE
Dn. 29.01.1625. r. Siemion Rykow otrzymuje włók 25 w siele Wiereszczawicze (Верещевичи) w ujeździe rosławskim. Uporządkowanie gruntów, aby nie było ich szachownicy. Majątek ten Siemion Rykow dzierżył jeszcze 24.03.1650, dymów żyłych 20, słobodskich 9 (Rejestr podymnego, wyd. Rachuba, s. 144). Źródło: Prochorow oraz ML 101 k. 100.
Tegoż dn. 29.01.1625 r. Synowie bojarscy Hryhoryj i Kosołbas Rykow otrzymują pomiestie w jednym miejscu w zamian za majątki w różnych miejscach. Hryhoryj z matka otrzymują 6 włók z 3 poddanymi, Kosołbas 6 włók z 1 poddanym, przy siele Wereszawicze (Wiereszczawicze, Wereszniewicze Верещавичи, Верещавицы). Majątek ten Hryhory dzierżył jeszcze 21.03, dymów żyłych 7 (Rejestr podymnego wyd. Rachuba s. 145). Miejscowość ta ma swojego klona we włości bułanieckiej. Źródło: Prochorow oraz ML 101 k. 102v.
WIEŹNIAKI
Dn. 7.08.1634 r. Jan Zembrzycki otrzymuje pustosz Buchałowo nad rzeczką Woronicą włók cztery, „których on przedtym za listem mierniczego naszego przysięgłego dzierżącym był”, a ponadto „pustoszkę Sielisko nazwane Wieźniaki (Вежники) włók dwanaście pustych lasem z dawna zarosłych i do skarbu naszego nic nie czyniących nad rzeczką Ciereblewką”. Zasługi: „względem dzielnych i odważnych służb… które on jako przedtym w różnych wojennych ekspeditiach tak osobliwie w teraźniejszej moskiewskiej z odwagą zdrowia i niemałym uszczerbkiem ubogiej swojej substantiej będąc na zamku naszym krzyczewskim zarówno z inszemi obywatelami tamecznemi kilkakrotnym inkursion nieprzyjacielskim wstręt czynił i strażą zamku tamecznego czule i dbale rządził i sprawował”. Źródło: ML 110 k. 468v.
WOŁKOWO
Dn. 9.01.1625 r. Syn bojarski Ilia Rogowcow otrzymuje 4 włóki przy siele Wołkowo (Волковичи). Źródło: ML 101 k. 111.
Dn. 30.10.1633 r. Wasyl, Mikołaj, Samuel i Jan Hłuszyn Bielawińscy otrzymują zatwierdzenie listu komisarskiego z 1629 roku, w którym nadano siedliszcze Przywołkowo (Wołkowo, Волкова) „obapół” rzeczki Stanowny (Становка). Ponadto za zasługi Wasyla otrzymują pustoszkę Skokowo nad rzeczką Ostrzem „z dawna zaległą”. Zasługi: „stateczność, wiarę przerzeczonych Hłuszynów Białawińskich zwłaszcza w tej ekspedycji naszej do Moskwy doznawszy”. Źródło: ML 110 k. 222.
MIASTO ROSŁAW
Dn. 24.03.1623 r. Król Zygmunt nadaje Rosławiowi przywilej na prawo magdeburskie. Wójtem dożywotnim zostaje urodzony Wacław Baliński. 30.03.1650 r. rejestr podymnego wykazał dymów 143, kowali 3, krawców 2, szewców 2, młynarzów 3 po jednym kole, jedną karczmę. Burmistrzem był Fiedor Burec. Do starostwa należała włość bułanicka, było tam 215 dymów i dwa młyny po jednym kole. Z włości wietliczyńskiej naliczono dymów 203. Włościami tymi zarządzali wójtowie: Karponawicz (włość bułanicka) i Iwan Iwanowicz (włość wietliczyńska). Źródło: ML 101 k. 55 oraz Rejestr podymnego.
Dn. 25.07.1633 r. Paweł Pieczychoyski dworzanin królewski otrzymuje dożywotnio tenutę rosławską, z czego 3/4 ma iść na obronę zamku rosławskiego, a 1/4dla starosty. Zasługi: „w Węgrzech wyćwiczywszy się w Ojczyźnie swej na Podolu przeciwko nieprzyjacielowi Krzyża Świętego i państw naszych mężnie i odważnie postępował. Potym w Moskwie przy boku świętej pamięci KJM Pana Ojca naszego i nas przez wszytek czas wojenny zdrowie i obfite dostatki swe ważył, w Prusiech także z zwykła ochotą przeciwko Nieprzyjacielowi Rzeczypospolitej naszej postępował, owo zgoła żadnej cokolwiek do oświadczenia męstwa i odważnego serca należało nie opuścił okazji. Czasu pokoju w domowych sprawach w kole poselskim to co się starożytnemu szlachcicowi godziło czynił, na sądach trybunalskich dobrego i sprawiedliwego sędziego v.ocaty nie opuścił, przy boku też naszym przez lat sześć ustawicznie wiernego i życzliwego sługi powinności dosyć czynił, koszt znaczny ważył i po dziś dzień waży.”. Źródło: ML 108 k. 37.
Dn. 3.09.1634 r. Przywilej na wyrabianie towarów leśnych w starostwie rosławskim zasługi: „w różnych wojennych ekspeditiach, jako i na dworze naszym obecnie z niemała stratą i ujmą dostatków jego”. Źródło: ML 110 k. 524.
Dn. 29.01.1635 r. Paweł Pieczychoyski otrzymuje przywilej na wójtostwo rosławskie. Zasługi: „za świętej pamięci KJM Pana Ojca naszego w różnych ekspeditiach wojennych, tak i za szczęśliwego panowania naszego za nastąpieniem moskwicina na państwa nasze poczet pod chorągiew naszą stawiwszy sam obecnie przy boku naszym będąc, z niemałym uszczerbkiem zdrowia i dostatków swych oddawał i dotąd nam obecnie przy dworze naszym rezydując, wiernie pilnie i pracowicie oddaje”. Źródło: ML 108 k. 289.
Dn. 23.03.1635 r. Konfirmacja przywileju, nadającego Rosławiowi prawo magdeburskie. Źródło: ML 108 k. 390v.
KOZACY ROSŁAWSCY
Dn. 8.03.1624 r. Kozacy rosławscy za pośrednictwem Jana Pastewskiego proszą o ustanowienie osobnej chorągwi i zatwierdzenie nadania im przez komisje inwentaryzacyjną dwustu włók przy zamku rosławskim, cztery włóki na jednego „konia” (były też nadania na koni 2). Król ustanawia chorągiew czerwoną z białym krzyżem, która ma być w dozorze przełożonego zamku, zatwierdza nadania gruntów i placów na domy i ogrody w Ostrogu Starym przy zamku rosławskim, nadaje sześć lat wolności od wszelkich powinności, a następnie mają pełnić służbę rycerską kozacką i straż na zamku kolejną. W razie długotrwałej służby na wojnie mają otrzymywać żołd 8 zł na koń na każdą ćwierć. Trudno powiedzieć, gdzie znajdowały się grunty kozackie. Wydaje się, że kozacy tej chorągwi zajęli grunty na południe od Rosławia, gdzie widać mnogość mniejszych działek. Źródło: ML 099 k. 545.
Dn. 1.05.1634 r. Rotmistrz roty kozackiej (zamkowej?) Adam Łukiański Pawłowicz, za przyczyną hetmana polnego Krzysztofa II Radziwiłła, otrzymuje włók 200. Zasługi: „za żywota świętej pamiecia KJM Pana ojca naszego, w różnych ekspeditiach wojennych, mianowicie inflanckiej, prowadząc rotę kozacką oświadczał, tak i za szczęśliwego panowania naszego, na teraźniejszej moskiewskiej onąż mając mężnie i odważnie za dostojeństwo majestatu naszego i całości Rzptej Ojczyzny swej w oczach naszych szwanki i postrzały na ciele swym od nieprzla poniózłszy, z niemałym uszczerbkiem substantiej swej i dotąd oświadczać nie przestaje”. Źródło: ML 108 k. 158.
MAJĄTKI NIEZLOKALIZOWANE
ASTAPOWICZE
Dn. 30.03.1650 r. Mikołaj Józefowicz zeznał, że posiada Astapowicze, dymów żyłych 19. Źródło: Rejestr Podymnego wyd. Rachuby s. 111.
BOJARSZCZYZNA
1621 r. Hryhoryj Protasow otrzymuje bojarszczyznę syna bojarskiego Fiedora Tołbuzina, sieliszcze. Majątek ten dzierżył następnie jego syn Mateusz Protasowicz, co zeznał 9.04.1650, dymów żyłych 3, ogrodnik 1 (Rejestr podymnego, wyd. Rachuba s. 139). Źródło: ML 097 k. 223.
BUBALSK
Dn. 9.01.1625 r. Syn bojarski Osip Makowniew otrzymuje 3 włóki przy siele Bubalsk, gdzie przedtem miał swoją część. Źródło: ML 101 k. 108.
DUBROWKI
Dn. 12.04.1650 r. Jan Rochański zeznał, ze posiada majątek Dubrowki (Дубровki), żyły dym 1. Majątek ten ma kilka klonów w ujeździe rosławskim. Źródło: Rejestr Podymnego wyd. Rachuby s. 143.
HRENOWO
Dn. 22.09.1633 r. Krzysztof Pakosz otrzymuje derewnie Hrenowo, którą trzymał zdrajca Horbun Dajow i jego synowie oraz Huriewo i Raducino przy rzece Uży i Sapience z pustoszą Ruską po zdrajcy Krzysztofie Ciągaiło, ponadto w ujeździe dorohobuskim: pustosze Zaprudzie, Smorodzinka i Staszowska, Krasny Helm po zmarłym Jankowski w stanie horodeckim a zaś w stanie zuchińskim po Janie Ścible „od Moskwy zabitym wszystkie dobra z kupnemi, których posessorem był”. Zasługi: „za SP KJM P Ojca naszego w ekspeditiej inflanckiej z wielką odwagą zdrowia i niemałym majętności swej uszczerbkiem oddawał, jako i za szczęśliwego panowania naszego w teraźniejszej ekspeditiej moskiewskiej pod chorągwią JW Krzysztofa Radziwiłła wojewody wileńskiego hetmana WksL oddawać nie przestaje”. Źródło: ML 110 k. 186v.
KUBYSZKINA
Dn. 1.04.1650 r. Piotr Kubyszkin zeznał, że posiada Kubyszkina, dymów słobodskich 2. Źródło: Rejestr Podymnego wyd. Rachuby s. 119.
ŁOCOWINOWA
Dn. 25.11.1635 r. Nadanie Wasylowi i Tymofiejowi Woyciechowiczom pustoszy Łocowinowa nad rzeką „Stryż”. Przywilej wspomina list komisarski z roku 1629 w którym ojcu ich Janowi Woyciechowiczowi nadano pustosz Łocowinowa nad rzeką „Stryż” (zapewne: Oster), włók 8 „przez mierniczego wymierzono”, plac w zamku i na posadzie z ogrodem. 9.04.1650 Woyciechowicz nadal dzierżył majątek (Rejestr podymnego, wyd. Rachuba, s. 161). Zasługi: Jan Woyciechowicz umarł w moskiewskiej niewoli, dlatego dobra otrzymują synowie. Źródło: ML 108 k. 454v.
MAKSYMOWO
Dn. 20.03.1625 r. Parafia rosławska rzymska przy kościele pw. Michała Archanioła otrzymuje ustanowienie funduszu na plebanię: 80 włók z wsią Maksymowo nad rzeczką Osipowką i wsią Osipowo nad rzeczką Onihowka (Onikonka?). Źródło: ML 101 k. 174v.
MILSZYNO
Dn. 29.01.1625 r. Syn bojarski Hryhoryj Milszyn otrzymuje 6 włók przy siele Milszyno, z jednym poddanym. Źródło: ML 101 k. 109v.
NIEZNANA DANINA CZUDOWSKIEGO
Dn. 15.03.1623 r. Jan Czudowski otrzymuje włók 50, z kilkoma osiadłymi poddanymi we włości rosławskiej i z placem [sic!] w Smoleńsku oraz ogrodem na posadzie pod Smoleńskiem. Obrąb ten mają wytyczyć i kopce usypać Mikołaj Gosiewski podkomorzy i Hieronim Ciechanowicz podsędek jako rewizor. Zastanawia zapis, że Czudowski ma bronić zamku w Rosławiu, ma tam zbudować dom, mimo że wcześniej czytamy o placu w Smoleńsku. Być może pomyłka kopisty. Zasługi: „w różnych ekspeditiach naszych wojennych, w moskiewskiej i Inflanciech z odwagą zdrowia i kosztów swoich oddawał”. Źródło: ML 101 k. 34v.
Dn. 0.11.1629 r. Maciej Wiesiołowski otrzymuje dobra po zmarłym bezpotomnie Sudowskim (Czudowskim) podsędku mścisławskim. Zasługi Wiesiołowskiego: „w różnych ekpeditiach, ale osobliwie w moskiewskiej pod chorągwią teraźniejszego wielmożnego Aleksandra Korwina Gosiewskiego wojewody smoleńskiego”. Źródło: ML 102 k. 479v.
SZEJPAKI
Dn. 20.08.1634 r. Paweł Pieczychoyski otrzymuje dobra zmarłego Teodora Bartoszewskiego włók 6 w Szejpakach z folwarkiem. Wyjątkowo z tej daniny „żadnej innej powinności nie pełniąc prócz symple nomine donatiwy uchwalonej, która wedle kwitów skarbowych na apparat wojenny wnosić do skarbu naszego będzie powinien”. Zasługi: „nam i Rzptej czasu wojny męstwem i odwagą czasu pokoju ustawiczną residentią na dworze naszym oświadczał”. Źródło: ML 110 k. 476v.
NIEZNANA DANINA PIECZYCHOYSKIEGO
Dn. 14.03.1635 r. Paweł Pieczychoyski ustępuje Janowi Bereszniewiczowi włók 15. Zasługi Bereszniewicza: „jako w różnych przedtym ekspedycjach wojennych, tak na blisko przeszłej moskiewskiej pod chorągwią urodzone Pawła Sapiehy rotmistrza naszego usarską statecznie do szczęśliwego onej skończenia przy boku naszym trwając mężnie i odważnie, tak jako się dobremu Ojczyzny synowi i porządnemu godzi żołnierzowi za dostojeństwo nasze i całość Rzptej Ojczyzny swej nam i Rzptej oddawał godne być łaski i szczodrobliwości naszej królewskiej, której znak skutecznie na ten czas oświadczając”. Źródło: ML 108 k. 370v.
